“İle” bağlacıyla “İla” edatı

Son 10 ilâ 15 yılın en çok yapılan hatalarından biri olduğunu düşündüğüm durum, ile kelimesiyle ila kelimesinin cümle içinde yanlış kullanılarak karıştırılması ve bazen de ila kelimesinin doğrudan yanlış kullanımıydı. Öncelikle ile kelimesinin bağlaç, ila kelimesinin ise edat olduğunu hatırlatmak isterim.

Son 10 ilâ 15 yılın en çok yapılan hatalarından biri olduğunu düşündüğüm durum, ile kelimesiyle ila kelimesinin cümle içinde yanlış kullanılarak karıştırılması ve bazen de ila kelimesinin doğrudan yanlış kullanımıydı. Öncelikle ile kelimesinin bağlaç, ila kelimesinin ise edat olduğunu hatırlatmak isterim.

Aslında belki bu iki kelimenin birbirine karıştırılmasına, ses benzerliğinden çok, tek başına anlam ifade etmeme benzerlikleri sebep oluyor. Öyle ya, iki kelime de neticede edattır.

Edat, tek başına anlam ifade etmeyip, sonuna geldiği kelime ile diğer kelimeler arasında bir bağ, daha çok bir ilişki kurmaya yarıyor. En çok kullanılan edatlardan gibi kelimesi, örnekleme yapmaya gerek kalmayacak şekilde edatı ifade etmeye yeter sanırım.

Bağlaçlar da bağlam edatı olarak tanımlanır. Yani bağlamaya yarayan edatlardır. Tek başına bir anlam ifade etmeyen, sözleri anlamlandırmalar ya da beraber anmalar için bağlamaya yarayan kelimeler.

Hem bu açıdan hem de ses olarak birbirine benzeyen iki kelimenin, bu zamanda karıştırılması, birinin öteki yerine kullanılması, yanlış olduğu kadar doğal bir netice. Anadilin değil yabancı dilin arandığı bir eğitim sisteminde, daha kaliteli nesillerin yetişmesi ne mümkün! Neticenin doğallığı buradan geliyor.

Sistemin yetersizliğine ve olası sonuçlarına bu kadar verip veriştirmeme sebep olan örnek üzerinde ihtilaflı bir durum söz konusu olduğunu ise yeni fark ediyorum. Aslında ihtilaf var mı yok mu emin değilim…muhalif tek ben miyim? Şimdi bunu anlamak için önce konuya TDK üzerinden bakalım, daha sonra yetmezse kendi görüşümüzü ekleyelim. Ne de olsa öncelikli otorite kaynak TDK.

ile kelimesi için TDK şöyle demiş:

Kelimenin sonuna geldiğinde birliktelik, beraberlik, araç, neden veya durum anlatan cümleler yapmaya yarayan bir söz:
“Çabuk bir süvari ile bana haber gönderiniz.”- Ö. Seyfettin.

Bazı soyut adlara getirildiğinde “… olarak, … bir biçimde” anlamında durum zarfları oluşturan bir söz:
“Merhametle ona bakıyordu.”- .

Cümle içinde aynı görevde bulunan iki ögeyi birbirine bağlamaya yarayan bir söz:
“Annesi ile (annesiyle) babası geldiler. Leylâ ile Mecnun. Gelmeleri ile gitmeleri bir oldu.”- .

 

ila kelimesi için de şöyle diyor:

-den -e kadar:
“Artık büyüklüğü beş ila on metrekare arasında değişen bir alanda tam bir göçebe hayatı sürüyorlardı.”- E. Şafak.

Bu madde TDK’dan kaldırıldı. Nitekim örnek kullanım tamamen yanlış idi. (Düzenleme Temmuz 2014)

Hemen görüldüğü üzere ve hatta bu hatayı yapan bir çok kişiye sorulduğunda doğru cevabı vereceğini düşündüğüm halde “ile” kelimesinin anlamında bir sıkıntı yok. Yani kabaca “kime sorsan doğru bilir”. İş “ila” kelimesine geldiğinde ise durum değişiyor. Bu kelimeyi yanlış kullandığında kendisine -doğru bilip bilmediğini anlamak için- anlamını sorduğum kimseler ila kelimesini “kadar, dek, arasında” gibi kelimelerle ifade ediyor. Aslında bu da yanlış değil. Yanlış ise kullanımda ortaya çıkıyor.

Doğru kullanım:

10 ile 15 arasında

10 ila 15

TDK Örneğine göre:

10 ila 15 arasında

TDK bu örneği örneği kaldırdı.

İşte bu noktada benim ihtilafım devreye giriyor. Ya ben ve Türkçe konuşan çevrem ile TRT şu ila kelimesini yanlış biliyor ve kullanıyoruz -ki olabilir- ya da bu ila kelimesini telaffuz edenlerin çoğu; başında TDK olmak üzere yanlıştalar.

TDK örneklemesine bakarak anlamaya çalışalım istiyorum. Ancak daha başında tereddüte düşüyorum:

Artık büyüklüğü beş ila on metrekare arasında değişen bir alanda tam bir göçebe hayatı sürüyorlardı.

“Olsun” diyorum, bu örnekten de baksak olur. Şu kısmını alıyorum:

…büyüklüğü 5 ila 10 metrekare arasında değişen…

TDK açıklamasına göre sağlamasını yapıyorum:

…büyüklüğü 5’ten 10’a metrekare arasında değişen…

…büyüklüğü 5 metrekareden 10 metrekareye kadar arasında değişen…

Ne yapsanız olmuyor. Şunu yaparsanız oluyor bakın:

…büyüklüğü 5 ile 10 metrekare arasında değişen…

…büyüklüğü 5 ilâ 10 metrekarelik…

…büyüklüğü 5 ilâ 10 metrekare olan…

İşte ile kelimesiyle ilâ kelimeleri bu şekilde kullanılır. Aslında yapılan hata geri iade gibi bir şey oluyor burada. Orada yapılan hata da benzer anlamlı kelimeleri yanlış şekilde birlikte kullanmak. Hem belirli bir aralığın tümünü ifade etmek üzere, aralığı oluşturan iki kelime veya değer arasında kullanılan ilâ kelimesini, hem de ardından “arasında değişen” ya da “arasında” kelimelerini kullanmak komik değil mi ? Yapı itibariyle burada yanlışlık ortaya çıkmıyor mu ?

Ola ki ben yanlış biliyorsam, TDK verecek daha düzgün bir örnek bulamadı mı ?

Bu konuda yanlış örnek olduğunu savunduğumuz TDK örneği artık TDK sitesinde yer almıyor. Sürekli kural tazeleyen TDK’ya bir kez daha sevgiler… Keşke hiç kurulmasaydın TDK. Dilimizi harap ettin.